Zgoda domniemana – co powinien o niej wiedzieć lekarz?

Przeszczep narządu od osoby zmarłej to często jedyna nadzieja dla wielu pacjentów, którzy na swoją szansę czekają w długich kolejkach. To również budzące emocje zagadnienie z zakresu etyki i prawa. Dylematy prawne związane z transplantacją narządu pochodzącego od zmarłego rozwiązuje funkcjonująca w prawie medycznym instytucja zgody domniemanej. Ten artykuł podpowie Ci, jak ją rozumieć.

Na czym polega zgoda domniemana i kiedy znajduje zastosowanie?

Na początek warto przypomnieć rozróżnienie, jakie wprowadza polskie prawo, dotyczące dwóch sposobów dokonywania przeszczepu organów. Zgodnie z nim wyodrębniamy:

• Przeszczep ex vivo – gdy dawcą jest wyrażająca zgodę i pełnoletnia osoba żyjąca;
• Przeszczep ex mortuo – gdy dawcą jest osoba zmarła.

Oczywiście zmarły nie może wyrazić zgody na takiej samej zasadzie, jak osoba żyjąca. Niektórzy ludzie, kierowani chęcią ratowania życia innych, na wypadek swojej śmierci podpisują oświadczenie woli o zgodzie na pobranie organów. Często nosi się je razem z dokumentami osobistymi.

Jest to jednak jedynie symbol i chęć ułatwienia ewentualnej procedury medycznej, gdyż polskie prawo przyjmuje podejście protransplantologiczne i takiego oświadczenia nie wymaga.

Ustawa z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów w art. 5 stanowi: pobrania komórek, tkanek lub narządów ze zwłok ludzkich w celu ich przeszczepienia można dokonać, jeżeli osoba zmarła nie wyraziła za życia sprzeciwu.

Wspomniany brak sprzeciwu powoduje powstanie domniemania, czyli prawnie narzuconego założenia, że zmarły pacjent wyraża zgodę na wykorzystanie jego narządów w celach ratowania życia lub zdrowia innej osoby.

Jakie warunki muszą zaistnieć, by można było dokonać przeszczepu ex mortuo?

Wiemy już o tym, że by przeszczep organów od osoby zmarłej był dopuszczalny, nie może ona wyrazić za swego życia sprzeciwu. Jakich jeszcze warunków w świetle prawa medycznego musi przestrzegać lekarz? Przede wszystkim należy stwierdzić śmierć mózgu zgodnie z obowiązującymi wytycznymi.

By nie można było dopatrzeć się konfliktu interesów, prawo zakazuje stwierdzania śmierci dawcy lekarzowi, który sprawuje opiekę nad biorcą. Tej czynności muszą dokonać inni specjaliści. Lekarze stwierdzający śmierć dawcy nie mogą brać udziału w zabiegach transplantacyjnych.

Bardzo istotne jest również kryterium celowości. Przytoczony art. 5 ustawy transplantacyjnej wskazuje, że chodzi o pobranie narządów w celu przeszczepienia, czyli ratowania życia lub zdrowia innej osoby. Pobranie ich wyłącznie w celu naukowym lub dydaktycznym wymagałoby uzyskania nie domniemanej, lecz wyrażonej wprost zgody donatora.

Warto przypomnieć również, że ludzkie organy nie mogą być w świetle prawa przedmiotem transakcji handlowej. Niedopuszczalne jest przyjmowanie korzyści w zamian za oddanie narządów do przeszczepienia lub publikowanie dotyczących ich ofert. Również podczas umożliwiania dostępu do przeszczepienia lekarz nie może kierować się względami finansowymi.

Formy zgody domniemanej

Nie każdy wie, że omawiana instytucja zgody domniemanej może przyjmować dwie formy: słabą i silną. W formie słabej, pomimo domniemania zgody osoby zmarłej w wyniku braku jej sprzeciwu, przyznaje się jednak prawo do jego wyrażenia rodzinie. W formie silnej rodzina nie ma takiej możliwości i wyrażany przez nią sprzeciw nie oznacza braku możliwości przeprowadzenia procedury transplantologicznej. Polskie prawo medyczne zdecydowało się na formę silną zgody domniemanej.

To już wszystko, co potrzebujesz wiedzieć o zgodzie domniemanej! Ze względu na częste zderzenia z zagadnieniami moralnymi, prawo medyczne przepełniają podobne jej instytucje. Czasem łatwo się w nich pogubić, zwłaszcza w obliczu częstych nowelizacji ustaw. Wykonywanie zawodu lekarza wiążę się z ciągłą koniecznością nauki o nowych zdobyczach medycyny, jak więc znaleźć czas na przyswajanie wiedzy z zakresu zmieniającego się prawa?

Na szczęście istnieje pomoc prawna dla lekarzy oferowana przez kancelarie z całej Polski, które coraz częściej specjalizują się w wyjątkowej niszy, jaką jest prawo medyczne. Jednym z miejsc, w których możesz uzyskać ją jest Kancelaria Radców Prawnych Pawelczyk Kozik zatrudniająca zespół ekspertów doświadczonych w reprezentowaniu podmiotów leczniczych.